KATALOG KSIĘGOZBIORU

Dodatkowe informacje

• Autor/redaktor: IRMINA GADOWSKA
• Rodzaj publikacji: Artykuł w czasopiśmie
• Tytuł czasopisma: Art Inquiry
• Numer tomu/zeszytu: 13
• Wydawnictwo: Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• Rok wydania: 2011
• ISSN: 1641-9278
• Nr katalogowy: 1450
• Słowa kluczowe/key words: Jewish art; homelessness; diaspora; Bible; tradition
• Tytuł tomu: The Homelessness of Art
• Streszczenie:

  BEZDOMNOŚĆ JAKO POJĘCIE KSZTAŁTUJĄCE CHARAKTER
  TWÓRCZOŚCI ARTYSTYCZNEJ ŻYDOWSKIEJ DIASPORY W EUROPIE ŚRODKOWO- WSCHODNIEJ PRZED 1939 ROKIEM
  
  W języku hebrajskim istnieje pojęcie „galut” oznaczające wygnanie, wyrażające fizyczny i emocjonalny stan ludzi pozbawionych ojczyzny. Wiąże się ono z poczuciem obcości i nieustannej wędrówki. Warunkiem „galut“ jest utrata religijnego i etnicznego ośrodka – „domu” z czym wiąże się tęsknota za mitologizowaną przeszłością. W tym kontekście, bezdomność, wynikająca z niemocy zaspokojenia pragnienia ponownego zasiedlenia obiecanego przez Boga terytorium, stała się jednym z najważniejszych pojęć określających kondycję żydowskiego narodu, a zarazem istotnym czynnikiem kształtującym charakter kultury i sztuki diaspory. Co więcej, bezdomność można traktować jako immanentny komponent definiujący żydowską narodową tożsamość. W wymiarze politycznym i społecznym, problem bezdomności legł u podstaw narodzin ruchu syjonistycznego i nurtów antyasymilacyjnych. Leon Pinsker, żydowską bezdomność postrzegał jako jedną z przyczyn antysemityzmu, twierdząc iż inne narody uważają siebie za równe, gdyż posiadają konieczne dla bytu własne terytorium i język. Inaczej niż dla Pinskera, dla zwolenników rozwoju kultury żydowskiej w diasporze, bezdomność pozostawała wartością sprzyjającą konstruowaniu swoistej duchowej autonomii, nieuchronnie prowadzącej do objawiającego się rozmaicie nacjonalizmu. Niniejszy tekst dotyczyć będzie znaczenia poczucia bezdomności jako jednego z elementów determinującego charakter żydowskiej sztuki “na wygnaniu”. Świadomość tej bezdomności ujawnia się w wytworach artystycznych w różny sposób. Niekiedy bezpośrednio, jak w obrazach, których tematyka wiąże się z wygnaniem, wędrówką, ucieczką. Bohaterami tych przedstawień są ludzie naznaczeni piętnem inności, zmagający się z brakiem akceptacji, jak rośliny pozbawione korzeni przenonoszeni przez zmienny wiatr historii z miejsca na miejsce. Bezdomni i niechciani zakłócają świadomość pozornej homogeniczności otaczającej ich przestrzeni. Ubrani w tradycyjne stroje, wsparci na laskach – atrybutach pielgrzymów stają się symbolami żydowskiego „ahasweryzmu”. Innym interesującym aspektem rozważań o bezdomności sztuki żydowskiej jest kwestia znaczenia i traktowania przedmiotu (najczęściej rytualnego). Mityczny Bezalel – pierwszy żydowski rzemieślnik, według przekazanych za pośrednictwem Mojżesza boskich wskazówek wykonał i ozdobił tabernakulum i rytualne naczynia. Były to obiekty przystosowane do łatwego przenoszenia co poniekąd wymuszała ówczesna sytuacja Żydów wędrujących z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Biblijna opowieść zaważyła na nowożytnej twórczości artystycznej. W diasporze aż do XIX wieku, wytwarzanie obiektów o charakterze kultowym zdominowało sztukę. Kunsztowne przedmioty łatwe do spakowania, o ustalonej symbolice mogły bez trudu znaleźć swoje miejsce w nowym otoczeniu które, o ile nie było sztucznie wykreowane, jak np. muzealna przestrzeń, asymilowało je do ikonosfery codzienności. W diasporze nawet architektura wyrażała owo poczucie tymczasowości i bezdomności. Wystarczy spojrzeć na zabudowę żydowskich miasteczek i na synagogi, które przecież nie były świątyniami, a jedynie pełnić miały funkcje sakralne w zastępstwie jedynej (nieistniejącej już) Świątyni Jerozolimskiej. Nazywane przed wybuchem II wojny światowej domami modlitw, dziś stanowią dysonans w pejzażu małomiasteczkowych uliczek, opuszczone, zrujnowane lub pozbawione pierwotnego zastosowania. Ostanim ważnym zagadnieniem jest kwestia rezygnacji artystów z figuracji i symboliki związanej z narodowością, na rzecz uniwersalnego systemu znaków. Czy owa skłonność do abstrakcji była li tylko odbiciem aktualnych nurtów artystycznych, czy może w równym stopniu wyrażała świadomość konieczności bezdomności sztuki, która, aby móc stać się powszechnie zrozumiała (w sensie emocjonalnym i estetycznym, a nie narracyjnym rzecz jasna), musiała wyzbyć się lokalnych i narodowych odniesień, co w przypadku sztuki artystów żydowskich de facto zbliżyło ich ku realizacji ograniczającego idolatrię zakazu przedstawiania postaci ludzkich w sztukach plastycznych.

• Abstract:

  In the Hebrew language, there exists the notion of “galut”, meaning exile, which expresses the physical and emotional condition of those deprived of their home country. It is associated with the feeling of alienation and unending wandering. A precondition of “galut” is the loss of a religious and ethnic centre – a “home”, which is connected with the longing for a mythologized past. In this context, homelessness, deriving from an inability to fulfil the desire to resettle the land promised by God, has become one of the crucial notions describing the condition of the Jewish people as well as an important factor moulding the character of the diasporal culture and art. Furthermore, homelessness may be treated as an immanent component shaping Jewish national identity.
  In its political and social dimension, the problem of homelessness lay at the heart of the Zionist movement and anti-assimilative movements. Leon Pinsker perceived the Jewish homelessness as one of the reasons for anti-Semitism, claiming that other nations consider themselves to be equal, since they possess a territory, which is necessary for existence, and a language. Unlike Pinsker, the supporters of Jewish culture development in diaspora saw homelessness as a value that contributed to the building of spiritual autonomy, leading unavoidably to differently manifested nationalism.
  The following text concerns the significance of the feeling of homelessness as one of the elements determining the character of Jewish art “in exile”. The awareness of that homelessness is variously reflected in works of art. Sometimes directly, as in the paintings whose subject is related to exile, wandering, escape. The protagonists in these representations are the people with the mark of otherness, wrestling with the lack of acceptance, like plants without roots, carried by the changeable wind of history from one place to another. Being homeless and unwanted, they shatter the ostensible homogeneity of the world around them. Dressed in traditional garments, leaning on sticks – the pilgrims’ attributes, they become the symbols of Jewish “ahasverism”.
  Another interesting aspect in my discussion on the homelessness of Jewish art is the issue of the importance and treatment of a (usually ritual) object. Mythical Bezalel was the first Jewish craftsman, who, according to God’s instructions conveyed by Moses, created and decorated a tabernacle and ritual vessels. These objects were easy to move, which was important in the then situation of the Jews, crossing from Egypt to the Promised Land. The Biblical story influenced modern art works. Before the 19th century, diasporal art was dominated by the creation of objects of cultic character. Those masterful items, easy to pack, of fixed symbolism, could easily find their place in the new surroundings, which, as long as it was not artificially created, like e.g. a museum space, assimilated them into the iconosphere of everyday life.

• Link do Księgarni ŁTN: Biblioteka
• Link do portali zakupowych: ePNP